Siep Eilander ziet een return on investment van 300 procent. · 17 maart 2005
Binnen ICTU klopt het hart van de elektronische overheid (ELO). De organisatie in Scheveningen is het ontwikkellab voor overheidstoepassingen én de hogedrukketel die het ICT-bewustzijn bij bestuurders moet ontwikkelen. Kritiek uit de hoek van politiek en maatschappelijke organisaties dat het maar niet wil vlotten met de elektronische overheid wil ICTU-directeur Siep Eilander graag weerleggen.
Gepubliceerd in Automatisering Gids, 17 maart 2005
Achter de schermen gebeurt meer dan de buitenstaander weet. En als de ‘ruggegraat’ eenmaal af is, valt alles op zijn plaats, aldus Eilander. “De grote slag moet nog gemaakt worden en dat kan pas als de grote infrastructurele projecten op orde zijn gebracht. De grootste opdracht voor de komende jaren is het vormgeven van de informatie-infrastructuur van de overheid: de transparantie van overheidsinformatie, de stroomlijning basisgegevens om eenmalige gegevensverstrekking mogelijk te maken, digitale herkenning als DigiD en PKI en de snelle verbindingen bij de overheid. In bijvoorbeeld de Scandinavische landen is de informatie-infrastructuur van oudsher al veel beter. Maar er zijn volop landen waar het veel minder is. De bevolkingsadministratie in Nederland is echt vele malen efficiënter dan in landen als Japan of Groot-Brittannië. Ik weet zeker dat als we die slagen hebben gemaakt we dan verder zijn dan de meeste landen.”
De kritiek luidt vaak dat er geen regie is en dat er geen samenhang zit in het ICT-beleid van de verschillende organisaties. “Niet waar”, zegt Eilander. “Toen ik begon bij ICTU waarschuwden mijn kennissen om daar toch vooral niet aan te beginnen. Dat kon nooit iets worden: een taakorganisatie die door de verschillende overheden wordt aangestuurd. De samenwerking bij de overheid was nu eenmaal erkend slecht. Misschien is nu eindelijk de ‘age of aquarius’ aangebroken: op alle niveaus is een cultuur van samenwerken ontstaan. De nota ‘Elektronische Overheid’ is ondertekend door vier bewindslieden en ook op ambtelijk niveau is er afstemming. Het succes van ICTU, en dat beschouw ik als zodanig, is ook het succes van de samenwerkende overheden. Er is bereidheid om oplossingen van anderen te accepteren. Een voorziening als DigiD, een autenticatievoorziening op basis van een wachtwoord, is ‘bottom-up’ ontwikkeld door een aantal uitvoeringsorganisaties. Het is tekenend dat dit niet verketterd is omdat het vanuit het veld is ingebracht, maar juist enthousiast is opgenomen in de structuur.”
Kamer
De VVD en de PvdA-fracties in de Kamer willen dat er structureel geld wordt vrijgemaakt voor de elektronische overheid. Eilander echter kan met financiering op projectbasis goed leven. “Er staat inderdaad nergens op de begroting een post voor zoveel jaar zoveel miljoen euro voor de elektronische overheid. Men probeert per beleidsonderdeel geld te vinden en dat is steeds gelukt. Wie zal zeggen wat beter is: een grote pot waar iedereen om gaat vechten of per programma je business-case bewijzen. Bovendien heeft het Programma Andere Overheid, waarvan ELO onderdeel uitmaakt, nu de status ‘groot project’ opgeplakt gekregen. Daaruit spreekt een bereidheid en eenheid van beleid die het ook makkelijker maakt om andere partijen te overtuigen.”
Hoewel de eerste drie letters van de naam ICTU anders doen vermoeden ligt het zwaartepunt van de programma’s niet sec op de technologie. “Onze programma’s gaan niet in de eerste plaats over ICT. Natuurlijk vormt de technologie een wezenlijk onderdeel, maar in essentie gaan al onze programma’s vooral over het veranderen van organisaties, het kantelen van organisaties, het leren samenwerken. Daarom richten we ons ook mede op bestuurders. Er is een kloof tussen de technici en de bestuurders. De ICT-deskundigen ontbreekt het vaak aan kennis op gebied van beleid, en de bestuurders op gebied van ICT: de winst die je met ICT kan behalen.”
“We hebben enkele programma’s die zich specifiek hierop richten zoals Kenniscentrum Elektronische Overheid, en de Informatie Management Academie, IMAC. Er draait bij IMAC bijvoorbeeld een cursus voor de plaatsvervangend secretarissen-generaal, die veranwoordelijk zijn voor de bedrijfsvoering op de departementen, onder de titel: de pSG als CIO. We kijken met hen hoe in het bedrijfsleven ICT wordt ingevoerd in de bedrijfsvoering: e-business. Dat in elke Raad van Bestuur iemand zit die ICT-verantwoordelijk is. ICT is niet langer een zaak waarover ergens onder in de organisatie bij een ICT-directie wordt beslist. We laten zien dat ook bij de overheid geldt dat informatica essentieel is voor de bedrijfsvoering. Dergelijke cursussen bieden we ook aan voor gemeente-secretarissen. Centraal staat steeds: winst met ICT.”
Scheveningen
Hoewel ICTU is opgericht door BZK en VNG zijn de overheden niet verplicht met ICTU in zee te gaan. Toch komen alle belangwekkende programma’s uiteindelijk in Scheveningen terecht, aldus Eilander. “We hebben een aardige mix van programma’s die er toe doen: brede programma’s zoals Kenniscentrum Elektronische Overheid, IMAC en de Architectuur ELO. En programma’s die zich op specifieke aspecten richten zoals Burger Service Nummer, Stroomlijning Basisgegevens en Open Standaarden en Open Source Software. En we hebben programma’s die op doelgroepen gericht zijn als EGEM en e-Provincies, burger@overheid. Dat is bijzonder want er is geen gedwongen winkelnering en toch zijn alle programma’s die ertoe doen bij ons terecht gekomen.”
“Het bestuur wordt weliswaar gevormd door de opdrachtgevers, maar er is een ijzeren wet: van een bestuur krijg je geen opdrachten. De verantwoordelijkheid voor de opdrachten ligt bij de departementen of opdrachtgevende organisaties. Wij verzorgen alleen programma’s voor taken waarvan de overheid vindt dat hij die zelf moet uitvoeren. Wij gaan dus geen concurrentie aan met de markt. Vaak willen die overheden dat in samenwerking doen, zoals bij het programma Open Standaarden en Open Source Software dat gebeurt in opdracht van EZ, OC&W en Binnenlandse Zaken. Wij zijn een faciliteit die net buiten de overheid staat maar wel ‘eigendom’ is, waar ze gezamelijk de controle over hebben en die bewezen heeft er slag van te hebben om dat soort projecten te realiseren. Dat is onze markt. In het begin ben je niet meer dan een idee van Van Boxtel maar nu zijn we uitgegroeid tot een gerenommeerde instelling waar dat soort opdrachten als natuurlijk terecht komen.”
Over een jaar of vier zijn de doelstellingen van ELO wel gerealiseerd denkt Eilander. “De vier bewindslieden die de nota ‘Elektronische Overheid’ ondertekenden, hebben gezegd: die informatie-infrastructuur gaan wij aanbieden. ICTU-programma’s gaan dat realiseren. Dat is de ruggegraat maar dan is het minstens zo belangrijk dat daarmee ook daadwerkelijk diensten worden aangeboden. Met programma’s als EGEM, e-Provincies en Burger@overheid gaan we die uitventen en populariseren. De grootste verdienste van ELO zit in eerste instantie in de dienstverlening aan de burger. Maar in euro’s gemeten zal de grootste winst binnen de organisaties zelf worden gemaakt. Zo heeft de RDW een aantal jaren geleden een basisregistratie gemaakt: het voertuigenregister. Dat kostte eenmalig 27 miljoen euro en jaarlijks verdienen ze daar 90 miljoen euro mee. Natuurlijk is de dienstverlening sterk verbeterd richting de autohandel. Dat is zichtbaar, niet zichtbaar is dat ze elk jaar een ‘return on investment’ hebben van driehonderd procent. En dat ligt voor de rest van de overheid ook voor het grijpen.”
ICTU
De ICT Uitvoeringsorganisatie, ICTU, werd in 2001 in het leven geroepen door toenmalig ‘ICT-minister’ Van Boxtel en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). ICTU werkt in opdracht van de overheid aan een twintigtal programma’s op gebied van de elektronische overheid. Zo zijn zowel het Rijksintranet, RYX, als het Startpakket GBA bij ICTU ondergebracht. ICTU ontwikkelt het Burger Service Nummer en bijvoorbeeld de Basisregistraties, en brengt samenhang in de Architectuur van de Elektronische Overheid. De financiering gebeurt per programma: dit jaar komt de omzet uit rond 45 miljoen euro. ICTU heeft 27 mensen in vaste dienst en biedt op project-basis plaats aan nog eens 214 werknemers. Volgende week organiseert ICTU in Den Haag de Kennismarkt Elektronische Overheid waarbij veiligheid, ‘e-dienstverlening’ en administratieve lastenverlichting centraal staan.
* * *