Boeddhistische economie: minder is beter · 31 maart 2013
De wereld verkeert in een diepe financiële en ecologische crisis veroorzaakt door een economie die wordt aangejaagd door hebzucht. Boeddhisten weten al 2500 jaar dat hebzucht lijden veroorzaakt. Geen gek idee dus om in die hoek naar alternatieven te zoeken. Tenslotte spreekt het achtvoudige pad ook van de juiste wijze van levensonderhoud.
Gepubliceerd in Boeddha Magazine nr. 70, maart 2013
“De westerse economie gaat uit van het maximaliseren van vraag, van consumptie, van markten en van winst. ‘Meer is beter’. Maar dat meer betekent meer lijden, meer hebzucht, meer geweld. Boeddhistische economie gaat uit van ‘minder is beter’. Vereenvoudig behoeftes, minimaliseer lijden, weg met het ego. Het doel van de economie is niet materiele groei maar voorzien in een duurzaam levensonderhoud van individu en gemeenschap.”
Laszlo Zsolnai, hoogleraar en directeur van het Business Ethics Center aan de Corvinus Universiteit in Boedapest, leidt in Brussel de workshop ‘Buddhist Values in Business and its Potential for Europe’ in. De veertig deelnemers, vertegenwoordigers uit wetenschap, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties meest met een Boeddhistische achtergrond, hadden eerder al de Amerikaanse econoom, hoogleraar en publicist Joel Magnuson een confronterend toekomstscenario horen schetsen.
Volgens Magnuson, geen Boeddhist maar wel op zijn plek in Brussel omdat ‘de economische instituten gebukt gaan onder wat de Boeddhisten de destructieve emoties noemen: hebzucht, agressie en onwetendheid, en de Boeddhistische praktijk een alternatief kan bieden’, loopt de wereld zoals wij die kennen op zijn eind. De impact van de economie op de ecologie is verwoestend, een verdere economische groei kan de aarde niet meer aan; energie wordt onbetaalbaar waardoor aan het onbeperkt produceren en transporteren van goederen een einde komt. Exit globalisering: de toekomst is aan de kleine zelfvoorzienende en zelfsturende gemeenschappen. Dat vereist andersoortige organisaties en vaardigheden. Op welke filosofie moet die transitie gebaseerd zijn? Het is niet de enige keer tijdens deze workshop dat het standaardwerk ‘Small is beautiful’ van de Britse econoom E. F. Schumacher voorbij komt.
Er zijn her en der kleinschalige initiatieven en bedrijven die werken vanuit principes als mededogen en vrijgevigheid; die zich verantwoordelijk tonen voor hun omgeving, hun klanten, leveranciers en werknemers. Zsolnai noemt onder andere de Triodos bank – niet Boeddhistisch, maar antroposofisch – , fair trade-initiatieven, ethische mode ateliers en lokale energie-coöperaties.
Veranderingen moeten van onderop komen, weet Zsolnai: “De politiek zet een ethisch masker op, maar faalt al decennia lang omdat ze steunt op de instituties die de problemen veroorzaken. Als we de gemeenschappen versterken met lokale initiatieven en minder afhankelijk zijn van de multinationals, wordt de democratie sterker.”
Een aantal van die lokale initiatieven gaf acte de presence in Brussel.
Windhorse:evolution
Windhorse:evolution begon in 1980 op een Londense markt met de verkoop van wierook en Boeddhabeeldjes en is nu een vanuit Cambridge opererende groothandel in veelal uit Azië geïmporteerde geschenken met een jaaromzet van 12 miljoen pond en meer dan honderd werknemers. De winst gaat naar projecten van de Boeddhistische Triratna Community zoals retraite centra in Europa en bijvoorbeeld onderwijsprojecten in Azië. Er is een nauwe band met de leveranciers om de levensomstandigheden in hun gemeenschappen te verbeteren. De Windhorse-werknemers zijn de Boeddhistische principes toegedaan, zegt ‘general manager’ Dharmachari Keturaja, een vriendelijke Brit die 26 jaar geleden bij Windhorse begon met het in- en uitpakken van dozen. “Ze brengen financiële offers om bij ons te werken. De lonen liggen aanzienlijk onder de marktnorm zodat we zo veel mogelijk geld aan de projecten kunnen bijdragen.”
De meeste werknemers, en de directie, wonen samen in communeverband. Een vegetarisch menu, weinig consumptie en het delen van spullen maakt een goed en goedkoop leven mogelijk, aldus Keturaja. “Dat toont het belang van de sanga: zonder de anderen bereik je niet veel. Zo leidt het werk tot spirituele ontwikkeling. Regelmatig organiseren we bijeenkomsten voor de teams waarbij de dharma bestudeerd wordt. Toen het bedrijf eind jaren ’90 een groeispurt meemaakte hebben we uiteindelijk een rem op de groei gezet, omdat de snelle personeelsuitbreiding ten koste ging van reflectie en persoonlijke behoeftes van de werknemers.”
Apopo
Mededogen ligt ten grondslag aan het succes van de Belgische non-profit organisatie Apopo. Zen monnik en maatschappelijk ondernemer Bart Weetjens woont in Afrika waar nog elke dag slachtoffers vallen door achtergebleven landmijnen. De techniek om de mijnen op te sporen is onbetaalbaar. Geld mocht er dan niet zijn, ratten waren er in overvloed. Weetjens, die in zijn jeugd knaagdieren hield, ontwikkelde een training waarbij deze Afrikaanse reuzenratten geleerd werd mijnen op te sporen door ze te belonen met een puree van pinda’s en banaan. De ‘Mine Detection Rats’ hebben inmiddels in Mozambique, Angola, Thailand en Cambodja duizenden mijnen opgespoord zodat die onschadelijk konden worden gemaakt.
(Foto: Apopo)
De ratten blijken ook een neus te hebben voor TBC. Waar het lab 48 procent scoort, ruikt de rat 98 procent van de besmettingen in de sputum-monsters. In Tanzania hebben de ratten bij 3000 patiënten een besmetting vastgesteld. Een niet-behandelde TBC-patiënt besmet gemiddeld twaalf andere mensen.
“Mijn werk is een uiting van mijn Boeddhistische praktijk, de wens om de kwetsbaren te helpen zichzelf te helpen. Apopo is geen Boeddhistische organisatie; er zijn nauwelijks Boeddhisten daar. We werken met een lokale staff. We hebben vier meer algemene kernwaarden geformuleerd: kwaliteit, sociale transformatie, innovatie en diversiteit”, vertelt Weetjens in Brussel.
Apopo is als non-profit organisatie mede-afhankelijk van ontwikkelingsgeld. De budgetten voor ngo’s gaan naar beneden; ze concurreren onderling: “Een rat-race tussen de ngo’s. We hebben daarom een businessplan ontwikkeld waarin de ratten illegale sigaretten opsporen.” Weetjens ziet voor zichzelf geen rol in de zakelijke leiding. Hij doet de ‘public affairs’ en richt zich weer meer op zijn zen-praktijk.
Bhutan
Bhutan inspireert de wereld met het Bruto Nationaal Geluk, een alternatief voor het Bruto Nationaal Product dat wereldwijd gebruikt wordt om de thermometer in de economie te steken. Het BNP telt de waarde van alle goederen en diensten bij elkaar op. Het BNG kijkt ook naar duurzaamheid, natuur, cultuur en welzijn en goed bestuur.
Toch is het Boeddhistische Bhutan niet het Shangri-la waarvoor het vaak gehouden wordt, zegt de Bhutanees Karma Phuntsho, directeur van de Loden Foundation, een non-gouvernmentele organisatie die jonge maatschappelijke ondernemers begeleidt in Bhutan.
“Bhutan moderniseert op gebied van onderwijs, zorg, de overheid. India legt wegen en vliegvelden aan en waterkrachtcentrales. In 1999 kwam er televisie en in 2003 mobiele telefonie. Vroeger was het onderwijs een zaak van de kloosters maar nu is er een westers onderwijssysteem ingevoerd. De jeugd heeft andere verwachtingen van het leven en trekt naar de stad. Ze willen een baan. De landbouw is ingezakt; de overheid is de grootste werkgever. Er wordt veel geïmporteerd en de betalingsbalans is uit het lood. Er is werkeloosheid en criminaliteit.”
De Loden Foundation helpt jongeren om een bedrijf op te zetten, met de zes paramita’s en de persoonlijke ontwikkeling van de jonge ondernemers als leidraad. “We eisen dat ze handelen vanuit vreedzaamheid, mededogen, respect voor milieu en gerichtheid op sociale opbrengst. We onderwijzen de Boeddhistische principes maar tegelijkertijd proberen we die wel uit de Boeddhistische context te halen. In Bhutan worden de mensen als Boeddhist geboren, maar ze weten vaak niet zo veel van de leer. Boeddhisme is voor hen synoniem met de tempel. Bovendien moet je pragmatisch zijn: karma bijvoorbeeld kun je in relatie tot een bedrijf niet naar een volgend leven tillen; je moet oorzaak en gevolg binnen een beperkte periode hanteren.”
afrika, azië, boeddhisme, economie
* * *