Minder files met slimme technologie · 11 oktober 2010
Ondanks geplande investeringen van 15 miljard euro in aanleg en onderhoud van wegen, neemt de filedruk in 2020 toe met 30 procent. Een twintigtal ICT- en infrabedrijven en TNO, verenigd in Nederland Innovatief Onderweg, doen de politiek ‘an offer they can’t refuse’. “Investeer de komende drie jaar 1 miljard euro in slimme technologie en wij garanderen een besparing van 6 miljard euro op asfalt én 15 procent minder files.”
Gepubliceerd in Digitaal Bestuur, oktober 2010.
Met 5012 kilometer snelweg op 134.470 kilometer openbare wegen heeft Nederland de hoogste autosnelwegdichtheid van de Europese Unie. Desondanks staat het verkeer steeds vaker en langer stil. In de afgelopen tien jaar nam het tijdsverlies door files met 53 procent toe. De jaarlijkse economische schade wordt geschat op 3,5 miljard euro. En ondanks de economische crisis lopen de reistijdverliezen bij onveranderd beleid de komende vijf jaar op met 40 procent. Het aantal files neemt in 2020 met 30 procent toe.
Walter Ploos van Amstel, docent Logistiek aan de Hogeschool van Amsterdam, schetst een rampscenario. ‘Zonder ingrijpen komt het verkeer op de A15 over vijf jaar krakend tot stilstand komt. Dan passeren we daar de grens van gemiddeld duizend vrachtwagens per uur, nu zijn dat er tussen de zes- en achthonderd. Op de rechterbaan zal een Chinese muur ontstaan. Niemand kan meer in- of uitvoegen.’
Het ministerie van Verkeer en Waterstaat presenteerde in 2004 haar nota Mobiliteit een drietraps raket om de files te bestrijden: beprijzen, bouwen en benutten. Voor beprijzen, in de vorm van de kilometerheffing, is inmiddels geen politiek draagvlak meer. Voor bouwen, inclusief beheer en onderhoud, is volgens het meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport de komende vijf jaar 15 miljard euro begroot, waarvan zes miljard aan nieuwe wegen. Benutten gaat over het verhogen van de capaciteit van de wegeninfrastructuur door het informeren, geleiden en sturen van de verkeersdeelnemers. Rijkswaterstaat werkt daaraan met bijvoorbeeld Dynamische Route Informatie Panelen (DRIP’s) en verkeersregelinstallaties.
Pamflet
Maar de files blijven groeien. Een twintigtal ICT- en infrabedrijven, waaronder IBM, Capgemini, Logica, Siemens, TomTom en KPN verenigden zich met TNO in Nederland Innovatief Onderweg. Hun pamflet ‘Vrij baan voor vernuft’, dat zij deze zomer aan minister Eurlings overhandigden, roept de politiek op om de komende drie jaar één miljard euro extra in Intelligent Transport Systems (ITS) te investeren om daarmee de benuttingsaanpak een flinke ‘boost’ te geven. Zo kan de geplande zes miljard euro voor nieuw asfalt in de knip blijven.
Per saldo een winst van vijf miljard, terwijl de files met 15 procent afnemen, aldus André Oldenburger van TNO. “Door grotendeels al beschikbare technologie met vernuft toe te passen, kun je een veel hoger rendement op het wegennet realiseren. Het gaat er om de pieken er uit te halen, want buiten de spitsuren bieden de wegen voldoende ruimte.”
In het plan wordt de autobestuurder al voor vertrek op basis van realtime informatie geïnformeerd over verwachte reistijd, de beste route en alternatieven, zoals een half uurtje later vertrekken of het openbaar vervoer. Daarvoor is gecombineerde informatie nodig over het aantal auto’s op de weg, de werkzaamheden, evenementen en bijvoorbeeld weersvoorspellingen.
Oldenburger: “Als ze dan op weg gaan, willen we de autobestuurders op basis van actuele informatie over verkeerstromen gericht, persoonlijk adviseren over route en snelheid.” Wegbeheerders als Rijkswaterstaat moeten het verkeer efficiënter gaan managen1. Nu reageren de matrixborden boven de weg op de gesignaleerde drukte. “Als je verkeersstromen kunt voorspellen, kun je in een vroeger stadium een adviessnelheid aangeven waardoor je een harmonieuze doorstroming krijgt.”
Een volgende stap komt van ‘incar technology’2. TNO-simulaties leerden dat het reistijdverlies door files met 30 procent afneemt als 10 procent van de voertuigen is uitgerust met advanced cruise control; een systeem dat de snelheid automatisch aanpast aan de voorligger.
Naast ‘pre-trip’- en actuele verkeersinformatie, route-advies, de keuze voor alternatieven en pro-actief verkeersmanagement door de wegbeheerders, voorziet het plan in pro-actieve verkeerslichten en de mogelijkheid om automobilisten, maar ook vrachtwagenchauffeurs, via hun onboard-unit, TomTom of smartphone te waarschuwen voor obstakels. Wegkantsystemen geven draadloos de adviessnelheid door aan de navigatiesystemen. Automobilisten kunnen aan de rand van de stad parkeren en een zitplaats reserveren in het openbaar vervoer.
Terugdringen
Bart van Arem, hoogleraar Transportplanning aan de TU Delft, gelooft in het concept. “Door slimmer om te gaan met de capaciteit, slimmer routeren en de schokgolven die verantwoordelijk zijn voor veel files aan te pakken, kun je de opstoppingen terugdringen.” Volgens hem is het niet nodig om om alle voertuigen uit te rusten met geavanceerde technologie, zoals bij rekeningrijden. “Je kunt een file vaak oplossen door 10 procent van de verkeersstroom te verleggen. Een groot deel van de diensten kan geleverd worden via bestaande apparatuur, zoals ingebouwde autocomputers, navigatiesystemen, of smartphones.”
De initiatiefnemers willen ‘Vrij baan voor vernuft’ in 2014 invoeren. In het scenario is een centrale rol weggelegd voor een nieuw op te richten Verkeersautoriteit – omschreven als ‘beheerder van alle wegen’ -, die de beschikking heeft over een ‘verkeersvoorspellingsysteem met een uitzonderlijk hoge betrouwbaarheid’.
Vooralsnog is de informatie die de grondstof vormt voor een voorspellingsysteem versnipperd en beperkt beschikbaar. De eerste stappen worden volgens Van Arem gezet met de Nationale Databank Wegverkeersgegevens (NDW – zie kader) en de Nationale Databank OV. Ze moeten over een jaar of drie leiden tot één informatiehuishouding met landelijke dekking.
NDW levert niet alleen informatie aan de wegbeheerders, maar ook aan private partijen als TomTom en NavTeq, stelt Van Arem. “Zij kunnen die informatie verrijken met hun eigen data en daar hun diensten op baseren. De overheid moet daarvoor standaarden ontwikkelen.”
Een verkeersautoriteit is noodzakelijk om het wegennetwerk beter te benutten, niet alleen de snelwegen. “Het beheer van het wegennetwerk moet regionaal gebundeld worden, bijvoorbeeld op schaal van de Randstad. Nu is het beheer nog verdeeld tussen Rijkswaterstaat, de provincies en de gemeenten. Dat geldt ook voor de verkeerscentrales. De eerste stap, communicatie en afstemming tussen de centrales onderling, is gezet. Maar de volgende stap, één regionale centrale, betekent dat bijvoorbeeld de gemeente zijn mandaat en regie aan een verkeersautoriteit moet overdragen. Dat doet pijn.”
Symbolisch
Er ligt nog geen uitgewerkt stappenplan onder ‘Vrij baan voor vernuft’. De een miljard euro aan investeringen in Intelligent Transport Systems (ITS) die de gelegenheidsformatie noemt, is een symbolisch bedrag. De drie jaar die het kost om de files met 15 procent terug te dringen, lijkt krap bemeten. Wat wel blijft, is de overtuiging dat alleen maar meer asfalt een doodlopende weg oplevert. Alleen met slimme auto’s op slimme wegen is een dodelijk verkeersinfarct te voorkomen.
De komende maanden werken TNO en de betrokken bedrijven aan de uitwerking van het plan. De vroegtijdige lancering heeft alles met de politieke actualiteit te maken, zegt Willem Hartman, algemeen directeur van verkeerssystemenleverancier Peek Traffic. “We hopen dat een mogelijke besparing van vijf miljard de politiek inspireert om niet alleen naar meer asfalt te kijken. Er is een alternatief.”
Al is het de vraag hoe hard de onderbouwing van het rekensommetje is. Een miljard investeren in slimme technologie om zes miljard te besparen op asfalt – dat zou een controller niet echt tevreden stellen.
“Die berekening is nog niet uitgekristalliseerd”, erkent Hartman. “Dat komt met de invulling van het stappenplan. Maar uit de ervaringen tot nu toe blijkt dat je voor een fractie van het bedrag voor nieuw asfalt meer rendement kunt halen uit slimme transportsystemen. Alleen al door de matrixborden is het aantal ongevallen met 30 procent afgenomen. Toeritdosering zorgt voor 5 procent meer wegcapaciteit op de hoofdrijbaan. En neem de de gekoppelde verkeersregelaars die verkeerslichten zo aansturen dat een intelligente groene golf ontstaat. Als die uitvallen wordt het onmiddellijk een chaos op de kruispunten.”
Nooit toegepast
“De technologie bestaat wel”, zegt Oldenburger, “maar is nooit echt grootschalig toegepast. Er moeten daarom field operational tests worden opgezet. De Nationale Databank Wegverkeersgegevens moet landelijk dekkende informatie nog realiseren en Rijkswaterstaat moet investeren in coöperatieve systemen die kunnen communiceren met de voertuigen. Wellicht kan de automobilist financieel gestimuleerd worden om systemen voor adaptive cruise control te kopen.”
Nederland Innovatief Onderweg wil het systeem in 2014 operationeel hebben in de Randstad en een deel van Noord Brabant. Ploos van Amstel is positief over het plan, maar hij heeft zijn twijfels over de gestelde termijn. “De overheid komt in een nieuwe rol, die van marktmeester die wegcapaciteit moet verdelen. Die moet daar beleid op maken. Maar het meest zal afhangen van de beslissers. Er zijn vijf miljoen auto’s op de weg die allemaal voor zichzelf beslissen: doe ik mee of niet. De automobilist trekt zich nu nog niet al te veel aan van verbodsborden en signaleringen en trafficcontrollers; daar rijdt hij het liefst op in.”
Met de grote transportondernemingen kunnen volgens Ploos van Amstel afspraken worden gemaakt over hun weggebruik. “Ik geloof niet dat het in drie jaar op de complete Nederlandse infrastructuur kan worden gerealiseerd, maar een pilot op de Rotterdamse ring of de A2 lijkt me haalbaar.”
Krap
Ook Van Arem is sceptisch over de termijn. “De doelstelling om de files met 15 procent te verminderen is haalbaar, maar drie jaar is krap. Aan de kant van de overheid moeten er flink wat afspraken gemaakt worden. De ervaring met dit soort projecten leert dat daar veel tijd over heen gaat. Positief is dat er bestuurlijk bewustzijn is over de mogelijkheden van intelligente verkeerssystemen.”
Het onderwerp staat op de agenda, zegt Van Arem. Maar hij beseft dat het een hele andere discussie is dan die of je moet investeren in wegen of in openbaar vervoer, of in binnenvaart. “Dit gaat er over hoe je met je infrastructuur omgaat. Het zal nooit de discussie over extra infrastructuur helemaal vervangen. Als het verkeer blijft groeien, zul je soms ook in wegen moeten investeren.”
1 Slimme wegen
Het beter benutten van het wegennet steunt op een samenspel van informeren, geleiden en sturen. Actuele verkeersinformatie is een cruciale voorwaarde. Binnen de Nationale Databank Wegverkeersgegevens (NDW) – sinds 2009 operationeel – werken RWS, een aantal provincies, stadsregio’s en gemeenten samen. Ze vergaren verkeersgegevens, zoals verkeersintensiteit en geschatte reistijden, en statusgegevens over files en werkzaamheden in één centrale database. Ambitie is dat die gegevens elke minuut gemeten worden en elke 75 seconden aan de afnemers – wegbeheerders, ANWB, leveranciers van navigatiesystemen – worden geleverd.
In 2012 moet de NDW de realtime gegevens van 5500 strekkende kilometer Rijks-, provinciale en doorgaande stedelijke wegen kunnen leveren. Partijen als TomTom en mobiele operators halen bovendien verkeersgegevens uit de geanonimiseerde netwerkinformatie. Rijkswaterstaat vervangt de komende jaren de twintig jaar oude wegkantsystemen. Willem Hartman van Peek Traffic wil dat RWS die geschikt maakt voor ‘coöperatieve systemen’ die kunnen communiceren met de navigatiesystemen en smartphones in de auto’s.
“Dat biedt mogelijkheden voor veiligheidsapplicaties. En het maakt ook mogelijk dat mijn TomTom aan de verkeersregelaar meldt dat ik er aan kom, dat ik bij het eerste verkeerslicht rechtdoor wil en bij het volgende verkeerslicht rechtsaf. Zo kun je bijvoorbeeld het openbaar vervoer prioriteit geven, of een zwaar beladen vrachtauto die veel brandstof verbruikt en fijn stof uitstoot als hij optrekt.”
Volgens Hartman zou Rijkswaterstaat een proeftraject kunnen opzetten en dat vervolgens verder uitrollen. “Daar moet harder op gestuurd worden. Er is al veel intelligentie in de weg, maar het blijft beperkt tot lokale toepassingen. Ook succesvolle pilots worden vaak niet verder uitgerold. Toeritdoseerinstallaties moeten geïnstalleerd worden op alle opritten en gekoppeld aan een netwerkregelsysteem. De verschillende systemen moeten vervolgens worden gekoppeld tot een centraal systeem dat integrale netwerksturing mogelijk maakt.”
2 Slimme auto’s
De plannen uit ‘Vrij baan voor vernuft’ gaan er van uit dat een deel van de automobilisten de beschikking heeft over een navigatiesysteem of een smartphone met gps. Met bestaande en nieuwe applicaties kunnen deze zowel realtime informatie ontvangen als communiceren met ‘de wegkant’ en de backoffice van de dienstverleners. Adaptive cruise control-systemen leveren een enorme verbetering aan de doorstroming, maar door de hoge kosten is het gebruik hiervan nog beperkt.
Ondertussen werken dertien bedrijven waaronder TomTom, NXP en Logica met universiteiten en TNO samen aan een ‘meedenkende auto’ in het Strategic Platform for Intelligent Traffic Systems (SPITS). Centraal staat de communicatie tussen auto’s onderling, tussen auto’s en wegkantsystemen, verkeerscentrales en de backoffice waarop uiteenlopende partijen hun diensten kunnen aanbieden. Denk aan wegrestaurants, tankstations en OV-bedrijven. Vergelijk SPITS met het iPhone-platform waarvoor allerlei aanbieders ‘app’s’ kunnen ontwikkelen.
SPITS voorziet in alle toepassingen uit ‘Vrij baan voor vernuft’, en meer. Over enkele jaren geeft SPITS bijvoorbeeld een snelheidsadvies bij het invoegen op de snelweg, dankzij communicatie met de voertuigen op de rijbaan. SPITS – gesubsidieerd door Economische Zaken – moet een open Europese standaard worden. Volgens Wim Wendt, namens Logica bij SPITS betrokken, komen de eerste toepassingen in 2012 beschikbaar voor de beroepsvervoerders. “De kosten voor onboard units spelen daar een minder grote rol dan bij personenauto’s. Op termijn worden de componenten kleiner en goedkoper en de communicatiekosten zullen omlaag gaan. Ik verwacht dat vanaf 2015 SPITS commercieel in personenauto’s wordt toegepast.”
Welke diensten geïmplementeerd worden is niet zozeer afhankelijk van de techniek als wel van het business-model. “Het onderweg opvragen van parkeerinformatie en het reserveren van een parkeerplek is redelijk eenvoudig. Het probleem is dat sommige parkeergarage-exploitanten die informatie niet willen geven omdat ze liever een rij voor de slagboom hebben, dan lege plaatsen.”
besparingen, economie, milieu, mobiliteit, technologie
* * *