Publieke onrust om publiek belang · 20 april 2009
Het publieke belang is gediend met de verkoop van Essent, menen de aandeelhouders. Weliswaar hebben provincies en gemeenten straks geen invloed meer op de strategie van het energiebedrijf, maar bij de verkoop aan het Duitse RWE zijn fikse voorwaarden gesteld. Bovendien wordt een deel van de overnamesom van 9,3 miljard euro direct in de economie geïnvesteerd.
(Gepubliceerd in Provincies nr. 3, maart 2009.)
De emoties liepen hoog op in februari, tijdens een door de SP (tegen verkoop) georganiseerd debat in Den Bosch over de vervreemding van energiebedrijf Essent. Het publiek vreest tariefsverhogingen of zelfs het dichtdraaien van de gaskraan in geval van een energiecrisis ten faveure van de Duitse klanten van de nieuwe eigenaar, het Duitse Rheinisch-Westfälisches Elektrizitätswerk (RWE). RWE wordt een ‘vuil bruinkoolbedrijf’ genoemd dat het met de duurzame energieplannen van Essent niet zo nauw zal nemen. Kortom, de klanten van Essent vrezen dat hun belangen verkwanseld worden.
Schaalvergroting
‘Niet waar’, zegt Annemarie Moons enkele weken later. Zij zit als gedeputeerde van de grootste aandeelhouder Noord-Brabant (30,8 procent) de aandeelhouderscommissie voor. Schaalvergroting is volgens Moons onvermijdelijk. “Het publieke belang dat is dat de leveringszekerheid en betrouwbaarheid van energie en daarnaast de continuiteit van het bedrijf gegarandeerd blijft. Het commerciële productie- en leveringsbedrijf Essent, dat overblijft na de afsplitsing van het netwerkbedrijf, zou die zaken in de toekomst moeilijker kunnen garanderen zónder grote partner. En als het gaat om duurzaamheid: RWE investeert de komende jaren meer dan één miljard euro per jaar in duurzame energie. Dat is meer dan alle Nederlandse energiebedrijven samen.”
Investeren in duurzame energie was één van de voorwaarden die de Raad van Bestuur en de Raad van Commissarissen meekreeg naar de overname-onderhandelingen, zegt Theo Rietkerk, gedeputeerde van Overijssel dat 18,7 procent van de aandelen bezit. “De Staten hebben die voorwaarden over leveringszekerheid, werkgelegenheid en duurzaamheid vastgelegd in een motie. Die voorwaarden zijn ook terug te vinden in de deal: de werkgelegenheid blijft gegarandeerd, er wordt vier keer zoveel windenergie geproduceerd en in de nog te bouwen kolencentrale in de Eemshaven wordt door deze samenwerking straks ook biomassa verstookt. De leveringszekerheid is gegarandeerd omdat het netwerkbedrijf Enexis in handen blijft van de provincies en de gemeenten.”
Splitsing
De vervreemding van Essent is indirect veroorzaakt door de splitsing in een netwerkbedrijf en een commerciëel productie- en leveringsbedrijf, die werd afgedwongen door de Wet Onafhankelijk Netbeheer. Essent, de grootste energieaanbieder in Nederland met 2,7 miljoen klanten, zou een te kleine speler zijn op de Europese markt. Ter vergelijking: RWE heeft ruim 20 miljoen afnemers in verschillende landen. Pikant detail is wel dat Nederland als enige lidstaat een dergelijke splitsing heeft doorgevoerd. ‘Brussel’ praat vooralsnog alleen over een splitsing van hoogspanningsnet (in Nederland in handen van Tennet) en distributienetten. RWE heeft eigen netwerken. Volgens Moons is dat een kwestie van tijd. “RWE heeft zich verplicht zich aan de Europese en Nederlandse wetgeving te houden. Dat betekent dat zij ook zullen splitsen.”
De publieke onrust komt natuurlijk niet uit de lucht vallen: Essent is nu nog volledig in handen van provincies en gemeenten. Naast Brabant en Overijssel heeft Limburg 16,1 procent van de aandelen, de provincie Groningen 6 procent en Drenthe 2,3 procent. Flevoland haakt aan met 0,02 procent. De resterende 26,08 procent is in handen van een club gemeenten.
In theorie kunnen de aandeelhouders een flinke invloed uitoefenen op de strategie van een energiebedrijf, zegt Kees Cools, hoogleraar corporate finance in Groningen. “Tot 2004 bemoeiden de aandeelhouders zich nauwelijks met de energiebedrijven. Die realiseerden monopoliewinsten en keerden mooie dividenden uit. Zonder concurrentie was er nauwelijks sprake van strategie: overnames en grote investeringen lagen min of meer vast en waren gepland. Na de liberalisering van de energiemarkt, vijf jaar geleden, en de discussie over splitsing veranderde dat ingrijpend. De aandeelhouders geven hun goedkeuringen aan grote investeringen. Als zij het niet eens zijn met bijvoorbeeld de aanleg van grote windparken of co2-opslag, of het beloningsbeleid, dan moet de ceo met hen de discussie aan. Juridisch gezien kunnen de aandeelhouders ingrijpen in het bestuur door de Raad van Commissarissen naar huis te sturen.”
Als het gaat om de tarieven is de invloed beperkt, aldus Cools: “De prijs die de klant betaalt, wordt grotendeels bepaald door het netwerktarief en de grondstoffenprijs. Voor netwerktarief stelt de energiekamer van de NMA een maximumprijs vast. De aandeelhouders kunnen principeafspraken maken over de marges, maar in de praktijk gebeurt dat nauwelijks.”
Gegarandeerd
Annemarie Moons meent dat de belangen maximaal zijn gegarandeerd in de overeenkomst met RWE. “De werkgelegenheid voor het vaste personeel, zoals dat is vastgelegd in het Strategisch Plan van Essent, is voor vijf jaar gegarandeerd. Bij vergelijkbare overnames is dat gemiddeld drie jaar. Het hoofdkantoor blijft hier, de naam en de structuur blijven overeind; allemaal garanties dat het bedrijf niet wordt leeggeplukt en verdwijnt.”
“Hoe hard de afspraken zijn hangt af van de juridische formuleringen, de strategie en de betrouwbaarheid van de kopende partij”, zegt professor Cools. “Toen AKZO zijn vezeldivisie Acordis verkocht was ook afgesproken dat die niet opgesplitst zou worden, maar binnen een jaar was Acordis door private equity opgeknipt en deels doorverkocht. Maar betrouwbaarheid heeft alles te maken met reputatieschade en die is voor overnemende energiebedrijven groot omdat ze veel afhankelijker zijn van de overheid. Dat maak het lastiger om van dergelijke afspaken af te wijken. Bovendien is blijkbaar vastgelegd, en dat is niet gebruikelijk bij overnames, dat er een Raad van Commissarissen zal worden benoemd bij Essent. Die dubbele aansturing, door de Raad van Bestuur van RWE en die Raad van Commissarissen die ook iets te vertellen heeft, geeft wel enige extra garantie.”
Jos Hessels, sinds half maart gedeputeerde in Limburg en daarvoor als lid van de CDA-fractie in de Tweede Kamer woordvoerder in het Essent-dosier, meent dat een uitstekende deal is gesloten. “Noem mij een bedrijf waar je vijf jaar werkgarantie krijgt! Bovendien is Nederland door de geografische ligging een uitstekende locatie voor de opwekking van energie, beter dan Duitsland. Het is veel aantrekkelijker om nieuwe centrales in Nederland te bouwen. Wellicht verplaatst de werkgelegenheid zich dus vanuit het buitenland naar hier. Zo is schaalvergroting naar Europees niveau op termijn wellicht zelfs beter voor de werkgelegenheid.”
Enexis
De aandelen van het netwerkbedrijf Enexis komen in dezelfde verhouding in handen van provincies en gemeenten. Hessels heeft zich daar als Kamerlid hard voor gemaakt. “Ik heb indertijd een amandement ingediend dat er voor zorgt dat er geen meter van dat netwerk vervreemd wordt. Een netwerkbedrijf heeft een monopolie. Als er maar één buis of kabel je huis binnenkomt, kun je als klant niet kiezen. Het productie- en leveringsbedrijf daarentegen is gewoon een commercieel bedrijf. Als je als consument vindt dat Essent te duur is dan stap je over naar Nuon, of naar Greenchoice of Electrabel. Dat is binnen een dag gebeurd. De angst voor hogere tarieven is dus nergens op gebaseerd: er is volop concurrentie.”
Als het gaat om energielevering is het publiek belang dus niet geschaad volgens Hessels. En als het gaat over ‘de deal’ dan is het publiek belang er zelfs bij gebaat: “Essent heeft er een hele goede prijs uitgesleept. Met de middelen die daarmee beschikbaar komen kunnen we de gevolgen van de crisis aanpakken.”
Van de 9,3 miljard euro die met de overname is gemoeid, wordt 6,9 miljard aan de aandeelhouders uitgekeerd. De rest wordt apart gezet voor eventuele vorderingen. Daarnaast nemen de aandeelhouders een vordering van 2,6 miljard euro op Enexis over van het Essent. Limburg zet een deel van de ruim één miljard euro die het direct bij verkoop ontvangt vast om het wegvallen van de jaarlijkse divident (ongeveer 65 miljoen euro) op te vangen. De rest zal worden gebruikt voor financiering van plannen van de Taskforce Koersvast, die met investeringen in infrastructuur en innovatieve projecten de crisis te lijf gaat.
Risico’s
Uit oogpunt van het publiek belang doet Overijssel er goed aan de aandelen van de hand te doen, vindt Rietkerk. “Een deelneming in een commercieel energiebedrijf dat op een internationale markt moet inkopen en opereren, brengt ongewenste risico’s met zich mee voor de waardeontwikkeling van het aandeel. Met de opbrengst van de overname gaan we aan de slag met de uitvoering van het bestuursakkoord rijk-provincies aan de hand van onze investeringsagenda. Daarin is naast bijvoorbeeld gebiedsontwikkeling, waterveiligheid en mobiliteit ook duurzame energie opgenomen. We bekijken de mogelijkheid om vanuit een op te richten energieontwikkelbedrijf deel te nemen in duurzame intiatieven als Warmtenet Twente, waarbij met restwarmte uit afvalverbranding woningen en gebouwen in Hengelo en Enschede worden verwarmd.”
Ook Noord-Brabant wil een deel van de Essent-gelden investeren in energie, zegt Annemarie Moons. “Met name ook in onderzoek en innovatie op gebied van duurzame energie. Daar zit ook een economische kant aan. De Technische Universiteit Eindhoven heeft al een reputatie op dat gebied. Door daar fors op in te zetten willen we dat Brainport een soortgelijke uitstraling krijgt als het MIT, het Massachusetts Institute of Technology.”
En zo is de cirkel rond en staan de lokale overheden weer aan de wieg van nieuwe initiatieven op energiegebied, net zoals ze pakweg honderd jaar geleden de oprichters waren van de eerste nutstbedrijfjes die de afgelopen eeuw samenklonterden tot de Nuons en de Essents van tegenwoordig.
Voordat het zover is moeten de gemeenteraden en de provinciale staten zich nog uitspreken over de verkoopplannen van hun bestuurders. Bovendien moet de minister van Economische Zaken nog haar fiat geven aan het splitsingsplan van Essent. Beide hordes moeten voor de zomer genomen zijn.
* * *