Westerscheldetunnel kost banen en bedrijvigheid · 10 januari 2006
De Westerscheldetunnel zou Zeeuws-Vlaanderen een nieuwe renaissance brengen. Vijfduizend banen erbij voorspelden de deskundigen. Bijna drie jaar na de opening blijkt de beoogde levensader vooral een afvoerbuis waardoor bedrijven en overheden verdwijnen. De Zeeuws-Vlaamse bestuurders kijken nu naar België.
Gepubliceerd in Trouw, 10 januari 2006.
In de laatste twee jaar voor de opening van de tunnel1, in maart 2003, was de overspannen verwachting goed merkbaar in de vastgoedsector, zegt makelaar Smolders. “Handelaren klopten al aan de deur voordat een woning te koop stond. De prijzen stegen tot twintig procent per jaar. Terneuzen zou gaan ‘boomen’. Daar kwam niets van terecht en sinds de opening van de tunnel dalen de prijzen in Terneuzen met een procent per jaar.”
Zeeuws-Vlaanderen had al jaren economische tegenwind. Onder andere bedrijfssluitingen van bijvoorbeeld Philips Lighting en de cokesfabriek in Sluiskil maakten dat de werkgelegenheid tussen 1996 en 2003 in Terneuzen met 0,7 procent terugliep. Dat lijkt weinig, maar in diezelfde periode groeide de werkgelegenheid landelijk gezien met 17 procent.
De Gentse professor Allaert en het Nederlands Economisch Instituut keken in 2000 in opdracht van het Terneuzens gemeentebestuur in de glazen bol en zagen dat de tunnel een nieuwe renaissance zou brengen die op termijn wel 5500 nieuwe banen kon opleveren. En ook het provinciebestuur, dat gedurende een halve eeuw steeds opnieuw in Den Haag had gevraagd om een vaste oeververbinding om Zeeuws Vlaanderen ‘te verlossen uit zijn isolement’, zag niets dan goeds uit de tunnel komen.
Nu, bijna drie jaar verder, lijkt er vooral veel door de tunnel te verdwijnen. De douane en het UWV gingen al, evenals de verkeerspolitie en een deel van de marechaussee. Maar ook de bank, de verzekeraar, de auto-dealer, de projectontwikkelaar en het communicatiebedrijf. Rijkswaterstaat reorganiseerde en hevelde de afdeling ‘droog’ over naar Goes. De Grontmij sluit de vestiging in Terneuzen en verhuist met honderd man naar een nieuw kantoor in Middelburg. De Kamer van Koophandel en het CWI laten alleen een balie achter in Terneuzen. De Belastingdienst gaat zo gauw als er ruimte is in Goes. En natuurlijk zetelt de NV Westerscheldetunnel zelf ook aan de overkant.
Zeeuws-Vlaanderen is met 147 inwoners per vierkante kilometer de dunst bevolkte regio van het land. Bovendien is het de meest vergrijsde streek: bijna 20 procent van de 107.000 inwoners is ouder dan 65. Teamcoordinator Ronald de Back van het CWI in Terneuzen ziet de werkgelegenheid wegtrekken, maar hij heeft geen harde cijfers. “De werkloosheid neemt niet direct toe: die mensen gaan tenslotte aan de overkant werken. Dat betekent wel dat er hier geen nieuwe vacatures meer bijkomen, en Zeeuws-Vlaanderen heeft al zo een eenzijdige en dus kwetsbare arbeidsmarkt.” Driekwart van de omzet van zes miljard euro van de bedrijven in de gemeente Terneuzen komt voor rekening van de industrie, met name chemiereus Dow Chemical, die een kwart van de werkgelegenheid uitmaakt. “Behalve vergrijzing hebben we hier ontgroening; jongeren trekken weg om te studeren omdat hier alleen een ROC is, en ze komen niet terug omdat er hier geen banen zijn op HBO- of universitair niveau.”
De drie Zeeuws Vlaamse gemeenten en de provincie proberen nieuwe werkgelegenheid naar de regio te halen. Op de Axelse Vlakte, langs het kanaal Van Terneuzen naar Gent, moet een glazen stad komen van 300 hectare. De glastuinbouw moet 1300 banen op leveren, maar dat is vrijwel uitsluitend laaggeschoold werk. En de banen die verhuizen, dat zijn nu juist de banen op MBO- en HBO-niveau.
De overkant
Ron Berks van Modehuis Berco is positief over de tunnel, maar hij heeft dan ook een winkel ‘aan de overkant’. Berks is voorzitter van de middenstandsvereniging in Goes. “Sinds de tunnel open is komen veel Zeeuws Vlamingen in Goes en Middelburg winkelen. De koopkracht vloeit door de tunnel naar onze kant.” De Kamer van Koophandel signaleerde dat al eind 2004. Bijna 30 procent van de Zeeuws-Vlamingen gaf in een onderzoek aan regelmatig te gaan winkelen aan de overkant. Omgekeerd komt nauwelijks voor. Het enige positieve wat de respondenten van het onderzoek konden noemen over ‘winkelstad Terneuzen’ was de beschikbare parkeerruimte.
“De tunnel pakt ronduit negatief uit en het MKB laten een flinke veer,” zegt de fractievoorzitter van de VVD in de Terneuzense gemeenteraad, Pim Broekhuyzen. “Bovendien vrezen we voor de voorzieningen in het ziekenhuis, hier en in de klinieken in Oostburg en Hulst. De provincie heeft een plan op tafel liggen dat voorziet in fusie van de Zeeuwse ziekenhuizen waarbij de meeste specialisaties aan de overkant worden ondergebracht.”
Broekhuyzen meent dat burgemeester en wethouders van Terneuzen de hand voor een deel in eigen boezem moeten steken. “Wij hebben gevraagd om een inventarisatie van vertrekkende bedrijven en organisaties en de gevolgen voor werkgelegenheid en de vastgoedmarkt, maar dat vond men niet nodig. De gemeente had eerder initiatieven moeten nemen om Terneuzen aantrekkelijk te maken.”
Natuurlijk, Broekhuyzen spreekt als oppositieleider, maar ook de directeur van de Rabobank, John de Jonge, meent dat het college meer had moeten doen. “Goes onderkende de kansen al ruim voor de tunnel openging. De gemeente ontwikkelde bijvoorbeeld een nieuw bedrijventerrein waar het zelf grond uitgeeft tegen gunstige prijzen. De gemeente Terneuzen heeft de regie niet op zich genomen. Terreinen zijn eigendom van projectontwikkelaars, ze zijn versnipperd, duur en liggen veelal braak.”
De Jonge ziet wel een toekomst. “Het is deels psychologie. Een voorbeeld: in Middelburg zitten ze zonder theater, Terneuzen op een half uur rijden heeft een A-theater. Maar geen Middelburger die zelfs maar overweegt hier naar een voorstelling te komen. Die subjectieve beleving van de afstand weegt aan de overkant nog zwaarder dan hier. Uiteindelijk zullen bedrijven die zich ook op de Belgische markt richten, inzien dat ze hier een goede uitvalsbasis vinden. Bovendien raken de bedrijventerreinen van Gent vol. Gent groeit naar de grens en legt een claim op terreinen langs het kanaal.”
Ook burgemeester Mulder van Hulst denkt dat Zeeuws-Vlaanderen zich vooral op Belgie moet richten. “Er is sprake van een weglek-effect naar de overkant. Nu is het allemaal nog wel te overzien, maar binnen tien jaar kan dat grote gevolgen hebben. Daarom zoeken de drie gemeenten samen naar alternatieven en daarbij kijken we nadrukkelijk naar Belgie: voor samenwerking, maar ook voor werkgelegenheid. De Antwerpse dokken naderen onze gemeentegrens, daar moeten wij ook van kunnen profiteren.”
De gemeenten Sluis probeert het tij te keren door in te zetten op innovatie. Met anderhalf miljoen euro provinciegeld werd een Technopark ingericht in de voormalige Landbouw Praktijkschool in Schoondijke. Adri Rosendaal, van de lokale partij Nieuw West, betwijfelt of die subsidie veel oplevert. “Hydrovision telt enkele tientallen werknemers, maar dat was een bestaand bedrijf dat van een ander terrein naar het Technopark is verhuisd. Speed Heat doet in vloerverwarming en heeft misschien vijf man in dienst. Verder staan er wel wat bedrijfjes ingeschreven maar die ontplooien nauwelijks bedrijvigheid.”
De gemeente gaf Emergya Windtechnologie BV (EWT) in maart 2004 een achtergestelde lening van 200.000 euro. EWT zou goed zijn voor vijftien arbeidsplaatsen op het Technopark en 25 bij de toeleveranciers. “Maar voorlopig is er alleen een kantoortje op het terrein,” aldus Rosendaal.
“Het gaat moeizamer dan gedacht met EWT,” geeft de wethouder Rein Leentfaar toe. “Maar het bedrijf heeft nu een contract met energiebedrijf Delta voor de bouw van een windmolenpark met zestien molens op Zuid Beveland.” Dat zal echter ook niet veel drukte geven op het Technopark: de bouw gebeurt op locatie uit onderdelen die door derden worden aangeleverd.
Toch doet de gemeente Sluis doet het economisch helemaal niet slecht, aldus Leentfaar, en hij citeert de gemeentelijke Evaluatienotitie Economische Zaken. ‘De werkgelegenheid is ten opzichte van 1997 toegenomen met 570 banen.’ Maar die cijfers geven de curve niet weer. Het aantal banen groeide met 980 tot en met 2002. Sinds de opening van de tunnel nam het aantal banen weer met 410 af. Leentfaar blijft echter optimistisch. “Er is volop belangstelling voor een nieuw bedrijventerrein dat we samen willen ontwikkelen met de gemeente Maldegem.” Inderdaad, Maldegem in Belgie.
1 De tunnel
Op 14 maart 2003 opende koningin Beatrix de 6,6 kilometer lange Westerscheldetunnel, die tot zestig meter onder NAP duikt. In de eerste twaalf maanden reden er dagelijks 12.000 voertuigen door de tunnel: de helft meer dan het aantal dat de veerboten tussen Vlissingen en Breskens, en Kruiningen en Perkpolder dagelijks samen overzetten. Vorig jaar waren het er 13.500. Een flinke drukte: de tweebaans toeleidingswegen op Zuid-Beveland en in Zeeuws-Vlaanderen zijn geregeld verstopt. Maar niet druk genoeg, oordeelde NV Westerscheldetunnel, die voor 2005 had ingezet op een groei van tien procent. Alle reden om het toltarief te verhogen. De NV moet rendement halen uit de investering van 750 miljoen euro. Bovendien willen de Staat (95,4 procent) en de provincie Zeeland (4,6 procent van de aandelen in de NV) hun aandelen overdoen aan een marktpartij en dan moet de business-case wel gezond zijn. De tunnelmaatschappij verwacht dat in 2010 twintigduizend voertuigen per dag van de tunnel gebruik maken.
Uit de pot geld die de provincie kreeg ter compensatie van verlies aan natuurwaarde door de geplande verdieping van de Westerschelde wordt 100 miljoen euro gehaald om de toevoerwegen vierbaans te maken. Bovendien komt er voor 2010 een tunnel onder het Kanaal van Terneuzen naar Gent bij Sluiskil. De brug waarover het tunnelverkeer op weg naar Belgie nu nog wordt geleid, is gemiddeld vijf uur per dag geopend. De Vlaamse bestuurders zien in de geplande vierbaans autoweg een oplossing voor het dreigend fataal infarct op het traject Zeebrugge, Gent, Antwerpen. Het (vracht-)verkeer uit Zeebrugge en de Franse havens richting Rijnmond zou via de tunnel moeten worden geleid, vindt de gouverneur van Oost Vlaanderen, Denys. In Zeeland vreest een groeiende oppositie dat het gedaan is met rust en stilte als die verkeersstroom zich via de dammen en de Zeelandbrug naar Rotterdam perst.
* * *